Effectieve handhaving in tijden van Corona

De voorzitters van de veiligheidsregio’s hebben de afgelopen periode verstrekkende maatregelen afgekondigd in het kader van de bestrijding van het Coronavirus. Het overtreden van die noodverordeningen is strafrechtelijk te handhaven. Daarbij heeft de voorzitter het gezag over de politie en de KMAR en kan hij de naleving effectief afdwingen. Er is echter ruimte voor interpretatie ten aanzien van de vraag of de noodverordeningen van de voorzitters wel bestuursrechtelijk handhaafbaar zijn door de voorzitters zelf. Gelukkig zijn er hoe dan ook voldoende middelen beschikbaar voor de voorzitters om de noodverordeningen effectief te handhaven.

Een burgemeester mag zijn eigen noodverordening met bestuursdwang handhaven

De burgemeester van de gemeente is bevoegd om een noodverordening uit te vaardigen (artikel 176 Gemeentewet). Bij gemeentegrens overstijgende problematiek (zoals het Coronavirus) gaat de bevoegdheid om de noodverordening vast te stellen over naar de voorzitter van de veiligheidsregio (artikel 39 Wet op de Veiligheidsregio’s). In de volksmond: het ‘opschalen’, naar GRIP 3 of GRIP 4. De rechter toetst die beslissing om op te schalen zeer terughoudend (zie Rb. Zeeland-West-Brabant 14 mei 2019, ECLI:NL:RBZWB:2019:2232)

Overtreding van een dergelijke noodverordening is strafrechtelijk handhaafbaar (artikel 443 Sr). Daarnaast zijn burgemeesters op grond van artikel 125 Gemeentewet bevoegd om bestuursdwang (en daarmee ook een last onder dwangsom – zie artikel 5:32 Awb) in te zetten ter handhaving van een door hen opgestelde noodverordening. Bestuursrechtelijke handhaving is efficiënt, effectief en vaak sneller dan het strafrechtelijke traject.

Zijn de voorzitters wel bevoegd om bestuursdwang toe te passen?

Bij het schrijven van de Wet op de Veiligheidsregio’s is er mogelijk een weeffout ontstaan. Artikel 39 Wet op de Veiligheidsregio’s voorziet namelijk in de overgang van de openbare orde bevoegdheden van de burgemeester (artikel 172 tot en met 176 Gemeentewet) naar de voorzitter, maar bevat geen verwijzing naar de bevoegdheid van de burgemeester om bestuursdwang toe te passen in artikel 125 Gemeentewet. Dat zou wel hebben gemoeten, om de eenvoudige reden dat de voorzitter anders naar de letter van de wet geen bestuursrechtelijke instrumenten heeft om de naleving van zijn eigen noodverordening af te dwingen. Dat er geen verwijzing is naar artikel 125 Gemeentewet was vermoedelijk niet de bedoeling van de wetgever, maar bij gebrek aan een verwijzing naar artikel 125 Gemeentewet is er dus enige discussie mogelijk of de voorzitter wel bestuursdwang mag toepassen. Hier is dus op korte termijn duidelijkheid gewenst.

Wat kunnen voorzitters in ieder geval wel

Gelukkig is er nog voldoende slagkracht om de noodverordeningen te handhaven. Voorzitters kunnen op dit moment namelijk al:

  • de in zijn of haar regio aanwezige politie en KMAR opdragen om locaties te ontruimen (artikel 172, lid 2, Gemeentewet);
  • de in zijn regio aanwezige politie en KMAR instrueren om strafrechtelijk te handhaven (zie artikel 39, lid 1, onder c, Wet Veiligheidsregio’s in samenhang met de Politiewet)
  • (veel) BOA’s aanwijzen om de noodverordening strafrechtelijk te handhaven via boetes.

Een boete die voorafgegaan wordt door een waarschuwing (met een korte termijn om eraan te voldoen) lijkt verdacht veel op een last onder dwangsom, terwijl het feitelijk ontruimen van een locatie die in strijd met de noodverordening open is, verdacht veel lijkt op bestuursdwang.

In zoverre zijn de noodverordeningen nu ook goed te handhaven met instrumenten die grofweg hetzelfde bereiken als een last onder bestuursdwang of een last onder dwangsom. Het enige nadeel is dat er zo meer op het bord van de politie, KMAR en het OM komt te liggen dan misschien wenselijk zou zijn.

Over de auteur

Thomas Sanders is advocaat bij AKD. Hij is gepromoveerd aan de Universiteit Leiden op het gebied van het handhavingsrecht en het invorderingsrecht. Zijn praktijk richt zich op het bijstaan van overheden en bedrijven in (vaak omgevingsrechtelijke) handhavingsgeschillen en de handhaving van de openbare orde.

Vragen? Neem contact op via tsanders@akd.nl of LinkedIN.