18. De rechtbank merkt allereerst op dat op de zittingen in de vele PAS-zaken die lopen bij de rechtbank duidelijk is geworden wat de emotionele gevolgen zijn van de onzekerheid waarin de PAS-melders en hun gezinnen nu al vijf jaar verkeren. Zij willen dat deze handhavingsprocedure en de onzekerheid over legalisatie eindelijk tot een einde komt.

19. In deze zaak speelt de bijzondere situatie dat het college tijdelijk van handhaving af wil zien tot medio 2025. Deze datum vloeit voort uit het legalisatietraject. In de Wnb7 en in de opvolger van de Wnb sinds 1 januari 2024, de Omgevingswet8, staat namelijk dat de wetgever het voornemen heeft om PAS-melders te legaliseren. Daarvoor stelt de minister een programma vast met maatregelen om de gevolgen van de stikstofdepositie van de PAS-melders te mitigeren of compenseren.9 De maatregelen in dat programma worden binnen drie jaar na vaststelling van dat programma uitgevoerd.10

20. In deze zaak heeft het college aangegeven dat de veehouderij de eerste stappen binnen het legalisatieprogramma heeft doorlopen. Dit betekent dat zij een aanvraag hebben gedaan, gegevens hebben aangeleverd en die gegevens zijn geverifieerd.14 Als er depositieruimte beschikbaar is, dan komt de veehouderij daar dus voor in aanmerking.

21. De rechtbank heeft het college op de zitting gevraagd hoe het staat met de voortgang van het legalisatieprogramma voor de veehouderij. Ten tijde van de zitting waren immers nog maar drie maanden resterend van de legalisatietermijn van drie jaar en ook op dat moment zou er al inzicht moeten zijn of er sprake is van beëindiging van veehouderijen in de buurt van de PAS-melder, en daarmee van depositieruimte om de veehouderij te kunnen legaliseren. Eisers gaven daarbij op de zitting aan dat de minister van plan is de termijn van het legalisatieprogramma te verlengen tot na medio 2025.

Het college heeft op de zitting echter geen informatie kunnen verschaffen over de voortgang van het legalisatietraject en slechts aangegeven dat het college bezig is met legalisatie. Het college heeft op de zitting ook aangegeven dat hij – anders dan bijvoorbeeld de provincie Overijssel of Limburg – geen aanvullende provinciale maatregelen heeft getroffen om te voorzien in extra depositieruimte. Volgens het college heeft de minister de leiding in het legalisatieprogramma en heeft hij van de minister geen ander bericht ontvangen dan dat legalisatie medio 2025 mogelijk is.

22. Een dag na de zitting heeft de rechtbank uit de media vernomen dat het legalisatieprogramma wordt verlengd met een periode van 3 jaar. In de kamerbrief van de minister van 28 november 2024 staat dat daarvoor op korte termijn een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer wordt gestuurd.15

23. De rechtbank acht het gelet op de onduidelijkheid over de voortgang van het legalisatietraject voor de veehouderij en de mededelingen vanuit de minister niet aannemelijk dat medio 2025 het legalisatietraject gestart zal zijn. Uit de kamerbrief blijkt immers dat bijna drie jaar na de start van het legalisatieprogramma slechts 8 PAS-melders een natuurvergunning hebben en dat 828 PAS-melders voldoen aan de criteria, maar wachten op een oplossing. Daarnaast is gebleken dat de provincie Gelderland – anders dan bijvoorbeeld de provincies Overijssel of Limburg – geen aanvullende provinciale maatregelen treft.

Als de rechtbank de rechtsgevolgen in stand zou laten, dan zal het handhavingstraject na 1 juli 2025 waarschijnlijk weer van voren af aan beginnen met een nieuw handhavingsverzoek. Het geschil wordt dus niet definitief beslecht. De tijdelijke geschilbeslechting is daarnaast niet alleen voor eisers nadelig, maar ook voor de veehouderij zelf. In artikel 17a.15 van de Omgevingsregeling staat namelijk dat het college bij het reserveren van stikstofdepositieruimte voor gemelde PAS-projecten voorrang geeft aan projecten ten aanzien waarvan het een handhavingsverzoek heeft ontvangen. Het eindigen van de handhavingsprocedure zou daarom tot de situatie leiden dat de PAS-melders hun voorrangspositie verliezen, waardoor legalisatie (nog) langer op zich zal laten wachten.